Kapitalizm ve bürokrasi üzerine çoksatar kitaplar yazmış olan anarşist Graeber, Venedik’te bir hastanede Çarşamba günü hayatını kaybetti
Boktan İşler: Bir Kuram ile Borç: İlk 5000 Yıl dahil bürokrasi ve ekonomi üzerine çoksatar kitapların yazarı antropolog David Graeber 59 yaşında hayatını kaybetti.
Perşembe günü, Graeber’ın eşi, sanatçı ve yazar Nika Dubrovsky, Twitter’dan, Graeber’ın Venedik’te bir hastanede önceki gün hayatını kaybettiğini duyurdu. Graeber’ın yayıncısı Penguin Random House, yaptığı açıklamada, ölüm sebebinin henüz bilinmediğini açıkladı.
Bürokrasi, siyaset ve kapitalizm üzerine iğneli ve keskin yazılarıyla tanınan Graeber, Occupy Wall Street hareketinin öncü figürlerinden biri ve London School of Economics’de (LSE) antropoloji profesörüydü.
Tarihçi Rutger Bregman, Graeber’ı “çağımızın en büyük düşünürlerinden biri ve harikulade bir yazar” olarak tanımlarken, Guardian yazarı Owen Jones, ondan “entelektüel bir dev; çok sayıda insana ilham ve cesaret vermiş ve eğitmiş, insaniyet dolu biri” olarak söz etti. İngiliz İşçi Partisi vekili John McDonnell ise şunları yazdı: “David değerli bir dost ve müttefikti. Putları yıkan araştırmaları ve yazıları ile, bize taptaze fikirlerin kapısını araladı ve siyasal eylemciliğe yenilikçi yaklaşımlar kazandırdı.”
1961’de New York’ta siyasi olarak aktif iki ebeveynin çocuğu olarak doğan Graeber (babası İspanyol İç Savaşı’nda Enternasyonal Tugay’da savaşmıştı, annesi Konfeksiyon İşçisi Kadınlar Sendikası’nın üyesiydi), akademide dikkatleri ilkin Maya hiyerogliflerini hobi olarak tercüme etmesi ile üzerine çekti. New York Eyalet Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi’nde antropoloji okuduktan sonra, prestijli Fulbright bursunu kazandı ve iki yılını Madagascar’da antropolojik saha çalışması yürüterek geçirdi.
2005’te Yale Üniversitesi kadro almasına bir yıl kalmışken sözleşmesini yenilememeye karar verdi. Graeber, bunun sebebinin siyasi görüşleri ve eylemciliği olduğundan kuşkulandı; meslektaşları ve öğrencilerden oluşan 4500 kişi, onu destekleyen bir metne imza atınca, Yale kendisine bir yıllık ücretli izin teklif etti. Graeber teklifi kabul etti ve LSE kadrosuna dahil olmadan önce Goldsmiths’te çalışmak üzere İngiltere’ye gitti. “Sanırım iki dezavantajım vardı,” diye yazmıştı 2015’te bir Guardian yazısında. “Birincisi, yaptığım işi çok fazla seviyorum. Artı, yanlış sınıftanım: İşçi sınıfından geliyorum.”
2011 tarihli Borç: İlk 5000 Yıl kitabı, onu ünlü yaptı. Bu kitapta, araya dayalı tüm toplumsal ilişkilerin arkasında yatan şiddeti inceledi ve ülke ve tüketici borçlarının silinmesi çağrısında bulundu. Eleştirmenler bölünse de, kitap bir çoksatar haline geldi ve Thomas Piketty’den Russell Brand’e kadar herkesten övgü aldı.
Graeber kitaplarına, Occupy Wall Street hareketi ile yürüttüğü faaliyetlerini ele aldığı Demokrasi Projesi: Tarihçe, Bunalım, Hareket (2013), sonra da Kuralların Ütopyası: Teknoloji, Aptallık ve Bürokrasinin Gizli Zevkleri Üzerine (2015) ile devam etti. 2013’te yazdığı Boktan İşler Olgusu Üzerine makalesi daha sonra Boktan İşler: Bir Kuram (2018) kitabına dönüştü. Bu kitapta, beyaz yakalı işlerin anlamsız olduğunu ve teknolojik gelişmenin insanları daha az değil, daha fazla çalışmaya götürdüğünü öne sürdü.
“Bilhassa Avrupa ve Kuzey Amerika’da devasa insan kalabalıkları tüm çalışma yaşamlarını gereksiz olduğuna inandıkları işler yaparak geçiriyor. Bu durumun sebep olduğu moral ve ruhsal hasar çok derin. Kolektif ruhumuzda açılmış bir yara. Buna rağmen neredeyse kimse bu konudan söz etmiyor,” demişti 2015 tarihli bir Guardian röportajında. Kendi yaptığı işin bile anlamsız olabileceğini itiraf ediyordu: “Toplumsal değerin hiçbir nesnel ölçütü yoktur.”
İlk gençliğinden bu yana anarşist olan Graeber, Kürt Özgürlük Hareketi’nin ve Suriye’nin otonom bölgesinde “kaydadeğer bir demokratik deneyim” olarak gördüğü Rojava Devrimi’nin destekçisiydi. Eylemciliğinin ve siyasetle ilişkisinin yoğunlaşması 90’ların sonunda başlamıştı. 2011’deki Occupy Wall Street hareketinin kilit isimlerinden biriydi. Ancak sık sık kendisine atfedilen “Biz %99’uz” sloganını kendisinin bulduğunu kabul etmeyecekti.
“Evet, kendimize %99 diyebileceğimizi önerdim. Sonra İspanyol Öfkeliler hareketinden iki yoldaş ve bir Yunan anarşist ‘biz’ kısmını ekledi ve sonra da ‘bomba değil gıda’ kampanyasından bir gazi, bunları birleştirip cümle yaptı. Bir de derler ki komitelerden yaratıcı bir şey çıkmaz! Adlarını verirdim size ama polis istihbaratının OWS örgütleyicilerinin peşine nasıl düştüğünü düşünürsek, belki de vermesem iyi olur,” yazmıştı.
Dünyadan Çeviri 