9 Ocak 2023
Çeviren: S. Erdem Türközü
Fotoğraf Udo Schuklenk
Brezilya Kongresi’nin basılmasının arkasında kim vardı?
Gördüğümüz şey, Bolsonaro’nun binlerce çetin ceviz destekçisinin -onun aşırı sağcı gündemini paylaşanların- son seçimlerin ardından sorunu kendi ellerine almaya çalışmasıydı.
Her ne kadar Bolsonaro saldırı sırasında başkentte olmasa da –Florida’daydı– yaşananlardan nihai olarak onun sorumlu olduğuna inanıyorum. İktidardayken siyasi kurumlara güvensizliği teşvik etti; göstericilerin hedef aldığı kurumlardan ikisi olan, Brezilya Kongresi’nin kapatılmasını savundu ve Anayasa Mahkemesi’ne saldırdı.
Yaşananların arkasında başkaları da vardı. Protestolar haftalardır devam ediyordu ve gösterileri finanse edenler arasında, binlerce Bolsonaro destekçisinin otobüslerle başkent Brasilia’ya taşınmasına yardım eden büyük toprak sahipleri ve iş çevreleri de vardı.
Bir de ordunun rolü var. Ordunun önde gelen isimleri uzun süredir Bolsonaro’nun aşırı sağcı gündemini destekliyordu ve hatta son zamanlarda saldırı öncesinde ülkenin farklı yerlerinde düzenlenen darbe yanlısı gösterilere düpedüz destek verdiler.
Başkentteki kilit kurumların saldırıya uğramasını engelleyen güvenlik eksikliği de beni şu soruyu sormaya itiyor: Ordunun ihmali mi vardı, yoksa suç ortağı mıydı?
Ordunun rolünü biraz daha açabilir misiniz?
Sokak güvenliği silahlı kuvvetlerin sorumluluğu değildir ama ordunun Bolsanaro’nun gündemini desteklemeye devam etmesi, devlet tarafından yönetilen askeri polis mensupları arasında bu tür görüşlerin benimsenmesine meşruiyet sağlamaya yardımcı oldu. Brasilia’daki gösterileri denetim altında tutmakla görevli olan da askeri polisti.
Bolsonaro yanlısı göstericiler, Lula’nın iktidara gelmesini sağlayan, hiçbir kanıta dayanmadan, hileli olduğunu iddia ettikleri seçimin iptal edilmesi için askeri müdahale talep ediyor.
Göstericilerin umudu, birçoğu Bolsonaro’yu desteklediğini ve ordu üsleri yakınlarında kurulan protesto kamplarına sempati duyduğunu ifade eden üst düzey ordu mensuplarının Lula’yı devirme girişimine destek vermeleri.
Brezilya, silahlı kuvvetlerin sivil yönetimi kabul etmediği uzun bir geçmişe sahip. Son askeri darbe 1964 yılında gerçekleşmişti. Elbette koşullar o zamankinden farklı – Soğuk Savaş’ın kızıştığı dönemde darbe, ABD de dahil olmak üzere birçok hükümet tarafından desteklenmişti.
Bolsonaro, etkili askerleri idari makamlara getirerek Brezilya ordusuyla yakın bağlar kurdu. Bolsonaro’nun dostu sağcı generaller savunma, dışişleri ve hatta COVID-19 krizinin zirvesinde sağlık bakanı oldu. Dahası, son sekiz yılda yaklaşık 6.000 aktif askeri personelin, Bolsonaro yönetimindeki askeri olmayan makamlarda görevlendirildiği tahmin edilmektedir.
Özellikle Deniz ve Hava Kuvvetleri’ndeki bazı generaller protestoları destekliyor. Seçimlerden bu yana, askeri müdahale talep eden gösterilerin meşru olduğunu ilan eden generaller oldu.
Brezilya ordusunun bazı kesimlerinin yaşananları teşvik ettiğini söylemek doğru olduğunu düşünüyorum.
Ancak iş başa düştüğünde, silahlı kuvvetler sessiz kaldı. Ordu protestoları beslemiş olabilir ama iş, tankların sokaklarda olduğu geleneksel bir darbe fikrine geldiğinde bu gerçekleşmedi.
O halde siz bunu bir darbe girişimi olarak nitelendirir misiniz?
Bu temel bir soru. Olaylar 8 Ocak’ta ortaya çıktığında, daha çok şiddet içeren ve denetimden çıkan bir protesto gibi görünüyordu -bazı binaların içindeki yıkım seviyesi bunu kanıtlıyor.
Ama bu gösteriler haftalar öncesinden planlanmıştı ve Bolsonaro destekçilerini başkente taşımak için yüzlerce otobüsün parası ödendiği için iyi finanse edilmişti. Ve pek çok protestocunun ifade ettiği amaç askeri müdahaleydi. Yani bu anlamda daha çok bir darbe girişimine benzediğini söyleyebilirim.
Bu saldırı bize Brezilya’daki demokrasi hakkında ne söylüyor?
Brezilya bir yol ayrımında. Bolsonaro’nun başkanlığı döneminde ülke demokrasi konusunda geriledi, kurumlara duyulan güven bizzat başkanın saldırıları ve yolsuzluk skandalları nedeniyle erozyona uğradı. Demokrasiyi baltalayan siciline rağmen ülkenin yarısına yakını ona oy verdi. Ama Lula’nın seçilmesi, Bolsonaro’nun dört yıllık saldırısının ardından ülkedeki demokratik kurumları yeniden inşa etmek isteyenlerin sayısının daha da arttığını gösteriyor.
Dolayısıyla bu bir dönüm noktası olabilir. Brezilya’daki medya, göstericilerin eylemlerini güçlü bir şekilde kınadı. Önümüzdeki günlerde ve haftalarda, yaşananlarla ilgili soruşturmalar yapılacak ve umarım bir dereceye kadar hesap verilebilirlik sağlanacaktır. Asıl önemli olan Lula’nın ordu içindeki demokrasi karşıtı unsurlarla nasıl mücadele edeceğidir.
ABD Kongre Binası’na 6 Ocak’ta düzenlenen saldırı ile yapılan karşılaştırmalar geçerli mi?
Trumpizm ve Bolsonarismo, silah sahibi olma/taşıma hakları ve geleneksel aile yapıları gibi konuları destekleyen sağ kesimden destekçilerin yanı sıra çalınan seçimlere dair bir anlatıyı paylaşıyor.
Önemli bir fark ordunun rolüdür. Eski askeri personel 6 Ocak’ta başkentte düzenlenen saldırıda yer almış olsa da ABD ordusunun üst düzey isimleri saldırıyı kınadı. Ayrıca 8 Ocak 2023’te Brasilia’da gerçekleşen saldırının aksine, ABD’de askeri müdahalenin gerçekleşmesi de amaçlanmamıştı.
Ancak açık paralellikler var -her ikisinde de aşırı sağcı, güçlü grupların ve bireylerin bir ülkenin gidişatını kabullenmeyi reddettiğini ve iktidar kurumlarına saldırmaya çalıştığını gördük.
Şimdi saldırı sonrasında yaşananlar da paralellik olup olmayacağını merak ediyorum.
ABD’de yetkililer olaya karışan birçok kişiyi cezalandırarak iyi bir iş çıkardı. Aynı şeyi Brezilya’da göreceğimizden emin değilim çünkü ülkenin dört bir yanındaki ordu ve polis güçleri içindeki güçlü gruplarla yüzleşmeleri gerekebilir. Dolayısıyla, ülke içindeki ve dışındaki demokratik aktörler, Brezilya’da demokrasiyi savunma görevini desteklemek için çok önemli olacaktır.
Dünyadan Çeviri 
Yorum bırakın